1925

 

¹Phan Bội Châu sinh ngày 26-1-1867 tại thôn Sa Nam, xã Đông Liệt, sau dời về xã Đan Nhiễm (nay là xã Xuân Hoà), huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An. Năm 17 tuổi, khi thực dân Pháp đánh chiếm Bắc kỳ lần thứ hai (năm 1882), ông đã viết bài hịch Bình Tây thu Bắc để cổ động nhân dân chống Pháp. Năm 1904, Phan Bội Châu cùng Cường Để thành lập Duy Tân hội. Năm 1905, ông lãnh đạo phong trào Đông Du. Năm 1912, sau khi giải tán Duy Tân hội, ông thành lập Việt Nam quang phục hội. Để gây tiếng vang thức tỉnh dân chúng, Hội cử người tiến hành một số vụ bạo động vũ trang như hạ sát Tuần phủ Thái Bình Nguyễn Duy Hàn, ném bom tại khách sạn Hà Nội (tháng 4-1913) nhưng bị kẻ thù thẳng tay đàn áp. Phan Bội Châu ở nước ngoài cũng bị kết án tử hình vắng mặt. Ngày 30-6-1925, trên đường từ Hàng Châu tới Quảng Đông (Trung Quốc), ông bị thực dân Pháp bắt cóc ở nhà ga Thượng Hải rồi bí mật đưa về nước, giam ở nhà tù Hoả Lò (Hà Nội) với một tên giả là Trần Văn Đức. Trước sức mạnh đấu tranh của quần chúng, thực dân Pháp buộc phải “ân xá” cho Phan Bội Châu và đưa ông về “an trí” tại Huế. Ông mất ngày 30-10-1940.