Những tên tàn ác ở Nhà pha Hỏa Lò Hà Nội
Quái lạ! Ra tên một lũ người,
Đầu trâu mặt ngựa tả không sai.
Lebon, tên gọi sao tàn ác?
Văn Sĩ, mang danh cũng đánh người.
Một mẩu, Mắm tôm chuyên thét mắng,
Mèo già, Tây trẻ giỏi tìm soi.
Đầu trò, Cậu Mã tay lừa gạt.
Cai Thiện gian thâm nhếch miệng cười.
Đầu tháng 4/1933, đồng chí đã sáng tác một bài thơ kêu gọi đấu tranh trong
hoàn cảnh xảy ra cuộc tuyệt thực 6,5 ngày của tù chính trị Nhà tù Hỏa Lò
Cảnh lao tù biết bao đau khổ,
Anh em tù biết rõ hơn ai.
Sống qua đã mấy năm rồi,
Bao người bị mất tại nơi giam cầm.
Nếu ta cứ âm thầm chịu mãi,
Tháng ngày trôi có hại cho ta...
Tệ hơn nữa, mức ăn giảm bớt.
Suất cơm thì nhão nhoét hơn xưa,
Gân bò, đậu nát, tương chua,
Lợn sề, cá thối, muống vừa thắt lưng.
Cảnh sống ấy đã từng chịu đựng
Mấy tháng qua những tưởng nhất thời
Ngờ đâu, chúng quyết kéo dài,
Biến thành chế độ, cuộc đời sống sao?...
Không thỏa mãn, quyết không ăn.
Đến khi nhượng bộ rành rành mới thôi!
Điểm hàng ngũ những người nhịn trước
Mở rộng dần mỗi bước đấu tranh,
Quân thù tỏ vẻ hung hăng,
Phải thi gan dạ, phải tăng kết đoàn.
Gặp thủ đoạn mưu toan chia rẽ,
Cả trăm người, ta chỉ một câu:
Các ông gây chuyện bấy lâu,
Chế độ khi trước phải mau phục hồi!
Nhà pha Hỏa Lò đầu tháng 4/1933, đăng trên báo “Lao tù”
Khu trại 9 gian (Trại K, L) - Nhà tù Hỏa Lò, nơi thực dân Pháp giam đồng chí Đặng Việt Châu
Trong những bài thơ được đồng chí Đặng Việt Châu viết trong những ngày tù ngục, bài thơ “Nhớ mẹ” đong đầy xúc động nhớ về mẹ nhưng không hề bi lụy, nói với mẹ cũng như tự nói với mình. Sẽ lấy chốn lao tù làm nơi rèn luyện, mài sắc ý chí, nuôi lớn thêm bản lĩnh cho cuộc chiến đấu của người cộng sản.
Nhớ mẹ
Nhớ mẹ vào thăm tại Hỏa Lò
Tóc đã hoa râm mắt đã mờ
Lưới sắt nhìn qua trông thấy mẹ
Rổ quà bưng nặng tiếng gào to:
- Con ơi! Được khỏe hay đau ốm?
Mẹ những ngày đêm đủ mối lo
- Con ở trong này vui khỏe lắm!
Học càng thêm giỏi, vóc thêm to.
Nhà pha Hỏa Lò, 1934
Tại Nhà tù Hỏa Lò, bị coi là phần tử nguy hiểm, cuối tháng 5/1935, đồng chí bị thực dân Pháp phát vãng đến nhà tù Sơn La cùng các đồng chí Nguyễn Lương Bằng, Đặng Xuân Khu, Phạm Quang Thẩm… Tháng 8/1936, sau khi được trả tự do, đồng chí Đặng Việt Châu trở về Nam Định tiếp tục hoạt động cách mạng. Trong suốt cuộc đời gần 60 năm hoạt động liên tục, đồng chí được Đảng và Nhà nước giao giữ nhiều trọng trách quan trọng trong lĩnh vực kinh tế như: Bộ trưởng Bộ Tài chính, Bộ trưởng Bộ Ngoại thương, Tổng Giám đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Phó Chủ nhiệm thường trực Ủy ban Kế hoạch Nhà nước, Phó Thủ tướng Chính phủ, phụ trách khối Tài chính lưu thông phân phối, Bộ trưởng Bộ Ngoại thương, Trưởng ban Kế hoạch Tài chính Trung
ương… Với những đóng góp to lớn đó, đồng chí Đặng Việt Châu đã vinh dự được Đảng, Nhà nước tặng nhiều phần thưởng cao quý: Huân chương Hồ Chí Minh, Huy hiệu 50 năm tuổi Đảng. Năm 2007, đồng chí được Nhà nước truy tặng Huân chương Sao Vàng - phần thưởng cao quý nhất của nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam.
NHững vần thơ mà đồng chí Đặng Việt Châu và các chiến sỹ cách mạng Việt Nam sáng tác trong nhà tù đế quốc đã tôi luyện ý chí và giúp giữ vững tinh thần lạc quan đấu tranh cách mạng. Tâm hồn thi sỹ của chiến sỹ Đặng Việt Châu đã
được hình thành khi còn là học sinh và phát triển mạnh mẽ tại “Trường học cách mạng”. Đó chính là lý do đồng chí Đặng Việt Châu đã nhiều lần trở lại thăm Nhà tù Hỏa Lò, nhớ lại chặng đường hoạt động cách mạng đầy tự hào và không thể nào quên của một thời sôi nổi.
Tổng hợp: Dương Thanh Hùng - Phòng Giáo dục, Truyền thông