Ai đó đã từng nói “Nhất nhật tại tù, thiên thu tại ngoại”, một ngày trong tù bằng ngàn thu ở ngoài. Với những người cộng sản, không may rơi vào tay địch, bị giam cầm, đày ải cả thể xác lẫn tâm hồn thì tinh thần của họ luôn tự do. Lao tù trở thành nơi hun đúc ý chí cho nhiều thế hệ trưởng thành như câu nói “Ngọc càng mài, càng sáng”. Nhận định này là hoàn toàn đúng với nhân chứng lịch sử được nhắc đến trong trưng bày chuyên đề “Lửa thanh xuân” đang diễn ra tại Di tích Nhà tù Hỏa Lò. Đó là Trung tướng - Anh hùng Lực lượng Vũ trang nhân dân Châu Văn Mẫn.
Trong quá trình lựa chọn nhân chứng để giới thiệu trong trưng bày chuyên đề “Lửa thanh xuân”, chúng tôi may mắn được làm việc với Trung tướng - Anh hùng lực lượng Vũ trang nhân dân Châu Văn Mẫn. Một nhân chứng trong giai đoạn bi tráng, hào hùng của dân tộc. Trong con người đồng chí là cả “nguồn tư liệu sống” mà thế hệ trẻ chúng tôi thấy cần phải học tập và tri ân.Trung tướng chậm rãi kể cho chúng tôi những ngày tháng không thể nào quên.
Đồng chí Châu Văn Mẫn sinh ra và lớn lên trong một gia đình giàu truyền thống cách mạng, tại xã Bình Sa, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam. Bà nội là cụ Nguyễn Thị Bồn - Mẹ Việt Nam anh hùng. Ba người chú là Châu Văn Học, Châu Văn Nhi, Châu Văn Là và anh ruột là Châu Văn Minh là liệt sĩ; cha là Châu Văn Xinh tham gia hoạt động cách mạng tại địa phương trong kháng chiến chống Mỹ được tặng danh hiệu “Gia đình cách mạng vẻ vang”.
Trải qua tuổi thơ nghèo khó và lam lũ, ẩn chứa bên trong dáng vẻ thư sinh là ý chí vươn lên vượt qua khó khăn. Hiểu được nỗi đau của người dân mất nước, năm 1965 cậu thiếu niên Châu Văn Mẫn đã tham gia cách mạng.
Đồng chí Châu Văn Mẫn, năm 1968
Năm 18 tuổi được cách mạng tin tưởng, đồng chí nhận nhiệm vụ thu thập tin tức tình hình địch, tuyên truyền giáo dục cách mạng cho nhân dân, xây dựng lực lượng và cơ sở cách mạng trong vùng địch kiểm soát, nắm danh sách những tên thám báo, chỉ điểm ác ôn có nhiều nợ máu với cách mạng để kịp thời có biện pháp xử lý. Ngày 01/01/1970, trong một lần đi làm nhiệm vụ, đồng chí bị địch bắt. Mười ngày ròng rã, chúng thay nhau tra hỏi, liên tục tra tấn bằng quay điện đến đòn roi. Đồng chí chỉ mới 20 tuổi và thân hình quá nhỏ bé đối với chúng nhưng không hiểu vì sao càng đớn đau, càng căm giận, đồng chí càng kiên cường.
Một bữa cơm của tù nhân Nhà tù Côn Đảo.
Ngày 04/4/1970, đồng chí bị đưa ra Nhà tù Côn Đảo, giam ở phòng 9, trại 6B. Ở đây, đồng chí trường kỳ ăn đói, cơm hẩm, khô đắng, mắm chua và thiếu rau xanh trầm trọng. Sau khi thành lập Đảng bộ, Đoàn bộ Nguyễn Văn Trỗi cũng ra đời để lãnh đạo đoàn viên, thanh niên trong trại, đồng chí được phân công làm Phân đoàn trưởng của phòng 9 và Trưởng ban sinh hoạt trẻ của phòng.
Năm 1975, đồng chí được trả tự do và tình nguyện ở lại Côn Đảo để xây dựng phát triển kinh tế nơi đây. Đồng chí luôn phấn đấu hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ mà Đảng và Nhà nước giao phó. Đồng chí từng được cử giữ cương vị Phó Tổng Cục trưởng, Phó Bí thư Đảng ủy, Tổng cục Chính trị Công an nhân dân và được phong tặng danh hiệu Anh Hùng lực lượng Vũ trang Nhân dân năm 2011.
Trung tướng Châu Văn Mẫn đón nhận danh hiệu
Anh hùng Lực lượng Vũ trang nhân dân, ngày 21 tháng 12 năm 2011
Vẫn mang trong mình nhiều mảnh đạn của cuộc chiến, khi nhận lời mời của Ban Quản lý Di tích Nhà tù Hỏa Lò, Trung tướng - Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân Châu Văn Mẫn đã từ Vũng Tàu ra Hà Nội để tham dự khai mạc trưng bày “Lửa thanh xuân” ngày 15/3/2019. Với mái tóc hoa râm, bộ quân phục cùng nhiều tấm huân chương và dáng vẻ điềm đạm, Trung tướng đã kể cho các báo đài và những người xem triển lãm một số câu chuyện về cuộc đời hoạt động của mình. Các câu chuyện của Trung tướng đều hướng về Côn Đảo nơi ông đã dành cả cuộc đời để cống hiến, nơi có những đồng đội đã mãi mãi yên nghỉ và là nơi còn rất nhiều hoạt động thiện nguyện có ích cho xã hội mà người lính già vẫn đang ấp ủ. Câu chuyện của Anh hùng lực lượng vũ trang Châu Văn Mẫn đã được Ban Quản lý Di tích Hỏa Lò gửi đến du khách với thông điệp: Những tấm gương của các chiến sỹ trong các nhà tù thực dân, đế quốc mãi là nét son rực rỡ trong lịch sử đấu tranh giành độc lập dân tộc. Những câu chuyện của của họ mãi là những mùa xuân bất tử để thế hệ hôm nay noi theo.
Phóng viên, báo đài phỏng vấn Trung tướng Châu Văn Mẫn tại buổi khai mạc
trưng bày chuyên đề “Lửa thanh xuân”, tại Di tích Nhà tù Hỏa Lò.
Khách tham quan xúc động khi nghe thuyết minh về Trung tướng Châu Văn Mẫn.
Nguyễn Thị Thu Hiền - Phòng Nghiên cứu Sưu tầm