Trong những rặng sấu to lớn trước xóm xà lim, từng đàn ve sầu thi nhau rền rĩ.
Một đêm khuya, lạnh ngắt buồn tẻ...
Bỗng có tiếng gì nện thình thình trong xà lim số 8. Tiếng giầy của tên đội gác chạy trước vỉa hè, tiếng chìa khóa mở cửa xà lim... Tiếng mở cùm...
Đồng chí Cảnh đã cắn lưỡi, nện cằm vào cùm sắt. Muốn chắc chắn được chết, anh đã đập luôn trán vào cạnh thanh sắt cùm. Lưỡi đứt chỉ còn dính một phần tư... Giữa trán thủng một lỗ sâu... Máu chảy ra lênh láng. Chúng khiêng anh ra nhà thương.
Sau trận đòn trước hơn hai tháng, thấy anh Cảnh đã hoàn hồn nên bọn mật thám lại chuẩn bị đem tra khảo. Cảnh đã quyết tự tử.
Lo lắng vì mất mồi, Ri-ne đang đêm được tin, vội đánh xe ra nhà thương Phủ Doãn bảo bác sỹ Nodin :
- Cần thiết phải bắt nó sống!
Bên trong một gian xà lim giam tù nhân bị kết án tử hình, Nhà tù Hỏa Lò
Đồng chí Nguyễn Đức Cảnh đã bị kết án tử hình trong phiên Hội đồng đề hình ngày 17-11-1931.
Ngót một năm nay, suốt ngày đêm, hai chân cùm trong buồng số 29 ở dãy xà lim C (Hỏa Lò Hà Nội). Đồng chí Nguyễn Đức Cảnh nay không còn là một thanh niên nhanh nhẹn nữa, đầu trọc tếu, mắt lờ đờ, mặt đầy sẹo, nhăn nhíu, lưng đã gù. Một bộ xương nhô lên dưới lớp da xanh bủng. Nhưng suốt ngày đêm đồng chí lo lắng ghi lại mọi kinh nghiệm đấu tranh trong hơn ba năm lãnh đạo bí mật, từ Thanh niên cách mạng đồng chí hội tới Đông Dương Cộng sản đảng và nhất là trong phong trào Xô Viết Nghệ An mà đồng chí đã trực tiếp lãnh đạo trong hơn sáu tháng. Luôn luôn đồng chí lo lắng, vội vàng, tranh thủ viết, sợ chưa truyền đạt lại được hết những kinh nghiệm xương máu mà đã phải lên đoạn đầu đài.
Máy chém, thực dân Pháp dùng chém đầu các chiến sỹ yêu nước, cách mạng Việt Nam
Hôm đó đồng chí đã tính nhẩm tính sắp tới ngày bị xử tử cố viết xong bài Người cộng sản và gia đình để trả lời sự xuyên tạc của Quốc dân đảng trong trận bút chiến.
Nhưng mười hai giờ đêm hôm ấy (30-7- 1932) tên “Mặt ngựa” gác-điêng tây vào kiểm tra xà lim nhiều lần. Đoán trước sáng mai phải đem đi hành hình nên đồng chí đã trao hết giấy tờ tài liệu cho đồng chí “Nước chanh” ở xà lim đối diện và dặn lại những ý kiến chưa kịp viết.
Mọi người trong xóm xà lim đều thức dậy, ngậm ngùi nghe những lời cuối cùng của anh bình tĩnh khuyến khích anh em tiếp tục nỗ lực chiến đấu.
Tờ mờ sáng hôm sau, mấy tên gác-điêng tới xích tay anh và anh Hồ Ngọc Lân. Những tiếng hô của hai anh vọng lên :
- Đả đảo đế quốc phong kiến!
- Đông Dương Cộng sản đảng muôn năm!
- Liên bang Xô Viết, thành trì cách mạng thế giới muôn năm!
Tất cả anh chị em xóm xà lim, rồi tất cả anh chị em tù chính trị Hỏa Lò náo động thét vang lên :
- Đả đảo đế quốc!
- Đả đảo phong kiến!
- Lời chào cuối cùng vĩnh biệt hai anh!
Nhân kỷ niệm 105 năm ngày sinh đồng chí Nguyễn Đức Cảnh ( 02/02/1908 - 02/02/2013),
ngày 01/02/2013, Huyện ủy, HĐND, UBND, UBMTTQ huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình long trọng tổ chức
Lễ kỷ niệm, dâng hương tại khu lưu niệm đồng chí Nguyễn Đức Cảnh ở khu 3, Thị trấn Diêm Điền
Trích ký sự: Trong ngục tối Hỏa Lò, Nguyễn Tạo