Phần 3: Những người tù chính trị cuối cùng được trao trả
Theo lịch thỏa thuận giữa chính phủ hai bên Việt Nam và Pháp đến ngày 31/8/1954, toàn bộ tù nhân ở nhà tù Hỏa Lò phải được trả tự do. Ngoan cố đến phút cuối cùng, thực dân Pháp đã để lại 34 tù chính trị giam cùng tù thường tại trại K. Hai chi ủy viên còn lại của nhà tù lúc này là ông Nguyễn Hữu Thụy và Lê Văn Thuyết đã nhóm họp bàn kế hoạch, động viên mọi người đoàn kết, kiên quyết đấu tranh, đòi địch phải trả hết, trả đủ tù nhân.
Qua hai người gác điêng cảm tình với cách mạng, ông Nguyễn Hữu Thụy đã bắt liên lạc với đồng chí Lê Tám (Hải), người được trao trả trước ở Việt Trì, do Thành ủy Hà Nội giao nhiệm vụ trở về Hà Nội để theo dõi, liên lạc với anh em tù chính trị còn bị giam ở Hỏa Lò. Ông Nguyễn Hữu Thụy đã chỉ đạo tù nhân lập ba bản danh sách 34 tù chính trị còn bị giam giữ để gửi tới Thành ủy Hà Nội, phái đoàn Quân sự Việt Nam tại Hội nghị Quân sự Trung Giã và Ủy ban Quốc tế.
Trong thời gian bị giam tại Nhà tù Hoả Lò, ông Nguyễn Hữu Thụy được chị gái là bà Nguyễn Thị Chắt (một cơ sở của Mặt trận Quân sự Hà Nội) vào tiếp tế theo định kỳ. Khi nhận được chiếc làn đựng đồ tiếp tế của chị gái gửi vào ông Nguyễn Hữu Thụy đã mưu trí giấu danh sách 34 tù chính trị cuối cùng trong quai làn rồi gửi lại cho chị gái. Nhận được mật hiệu có tài liệu giấu trong làn, bà Nguyễn Thị Chắt đã báo cáo với Thành uỷ và trực tiếp chuyển bản danh sách tới phái đoàn Quân sự Việt Nam tại Hội nghị Quân sự Trung Giã và Ủy ban Quốc tế. Sau đó, bà viết thư thông báo kết quả và chỉ thị của bên ngoài cho các đồng chí tù chính trị quấn vào quai làn chuyển vào Hoả Lò.
Bà Nguyễn Thị Chắt và chiếc làn mây giấu danh sách 34 tù chính trị cuối cùng tại Nhà tù Hỏa Lò
Biết được âm mưu của giám ngục định chuyển số tù nhân còn lại vào Nam giao cho chính quyền Ngô Đình Diệm để thủ tiêu, anh em tù nhân quyết định tổ chức đấu tranh tuyệt thực từ sáng ngày 4/9/1954 và được tù thường, bính lính ngụy hưởng ứng và ủng hộ. Giám ngục đã cho binh lính ném lựu đạn hơi cay vào các trại và xông vào đánh đập tù nhân dã man, bắt một số người đem đi cùm bỏ đói, bỏ khát trong xà lim. Tù nhân không khuất phục vẫn tiếp tục tuyệt thực, hò la phản đối.
Cũng trong sáng ngày 4/9/1954, hưởng ứng cuộc đấu tranh của anh em tù nhân hơn 800 đồng bào Hà Nội đã kéo đến trước cửa nhà tù Hỏa Lò đưa yêu sách đòi phải trao trả hết tù chính trị, trả tự do cho tù thường và binh lính phản chiến. Bộ chỉ huy Pháp cho mật thám đến đàn áp, bắt đi 5 người nhưng đồng bào vẫn kiên trì đấu tranh và kịp thời đưa đơn tố cáo tội ác của thực dân Pháp với tù nhân và danh sách tù chính trị bị giam ở Hỏa Lò cho đại diện Ủy ban Quốc tế.
Ngày 6/9/1954, Trưởng đoàn đại biểu Quân đội nhân dân Việt Nam tại hội nghị Phù Lỗ đã đưa cho đại biểu Pháp danh sách tù chính trị còn bị giam giữ, đòi đối phương phải trao trả ngay.
Trước tinh thần đấu tranh kiên quyết của tù nhân và áp lực phản đối mạnh mẽ của đồng bào cùng sự can thiệp kịp thời của Chính phủ, quân đội ta, ngày 24/9/1954, thực dân Pháp buộc phải trao trả 34 tù chính trị cuối cùng của Nhà tù Hỏa Lò tại Sầm Sơn, Thanh Hóa. Tại đây, hàng ngàn đồng bào, cán bộ chiến sỹ, người thân cầm cờ, hoa, khẩu hiệu hân hoan chào đón những người đồng chí người thân trở về từ địa ngục trần gian.
Lại Thị Minh Thu, phòng Nghiên cứu Sưu tầm