Sáng ngày 17-1-2017, đúng vào ngày sinh nhật lần thứ 87 của Walter Eugene Wilber, Trung tá Hải quân Hoa Kỳ, cựu tù binh phi công Mỹ Nhà tù Hỏa Lò, con trai ông đã vượt qua nửa vòng trái đất để đến đây, Khu di tích Nhà tù Hỏa Lò Hà Nội, thực hiện di nguyện của người cha quá cố.
Đó là tiếp tục trao tặng những kỷ vật đã gắn bó với Walter Eugene Wilber không chỉ trong thời kỳ ông ấy là tù binh phi công Mỹ ở Việt Nam mà còn ở bên ông cho đến những ngày cuối cùng trước khi ông về nơi vĩnh hằng. Bao gồm: chiếc mũ phi công Walter Eugene Wilber được Chính phủ Mỹ trang bị khi tham chiến ở Việt Nam ( năm 1968) ; chiếc ca và 2 bộ quần áo ông ta đã sử dụng trong thời gian bị giam giữ ở Hỏa Lò, bức thư ông ta viết từ Trại giam Hỏa Lò gửi về cho gia đình ( ngày 22-1-1970); bao diêm được Chính phủ Việt Nam tặng khi được trao trả về nước (tháng 2-1973) và một số bức ảnh tư liệu về ông ta trước và sau khi được trao trả về nước.
Những kỷ vật đó không chỉ đồng hành cùng gia đình Thomas Eugene Wilber gần 5 thập kỷ qua, mà còn là sự kết nối giữa những con người sống ở hai bên bán cầu. Qua đó, thể hiện tình dân tộc, tính nhân văn của những con người đến từ những quốc gia khác nhau, nhưng cùng hướng tới một thế giới hòa bình, hợp tác, phát triển bền vững.
Phần 1: Gói bưu phẩm hay gói yêu thương
Ông Thomas Eugene Wilber, con trai của cựu chiến binh Mỹ Walter Eugene Wilber giống cha một cách lạ kỳ. Khi tôi nói với ông rằng, nếu chỉ nhìn bức hình cha ông trong bộ quân phục hải quân Mỹ, mà không gặp ông thì tôi sẽ ngỡ, đó là tấm hình chụp ông. Ngay cả trong những bức hình mà PV Thông tấn xã Việt Nam Chu Chí Thành chụp cha ông, lúc ấy trong trang phục tù binh, cách nay 45 năm, vẫn giống ông bây giờ như tạc. Ông rưng rưng cười, nói, đầy tiếc nuối, rằng, cha ông do lâm bệnh nặng nên đã không kịp có một lần nào nữa được đặt chân trở lại Hỏa Lò từ sau ngày được trao trả về Mỹ theo Hiệp định Paris năm 1973, trước khi qua đời.
Và, thực hiện những ước nguyện chưa tròn của cha, ông đã tới Việt Nam 12 lần và đây là lần trao tặng kỷ vật thứ hai cho Ban quản lý khu di tích nhà tù Hỏa Lò. Lần trao tặng thứ nhất diễn ra vào ngày 15-8-2016, Thomas Eugene Wilber đã trao cho Ban Quản lý di tích Nhà tù Hỏa Lò những hiện vật mà cha ông - một cựu phi công Mỹ từng bị giam tại Hỏa Lò giai đoạn 1968-1973 lưu giữ, bao gồm: những bức thư của cha ông gửi từ Việt Nam cho Thomas và mẹ, băng cátsét ghi bài phỏng vấn ông Walter Eugene Wilber, tập báo đăng bài viết về cố Trung tá hải quân Mỹ, phi công Walter Eugene Wilber và cả những tấm giấy gói quà do chính tay Thomas gói và gửi sang cho cha.
Thomas Eugene Wilber kể, trong chuyến về Việt Nam đầu tiên thì nơi đầu tiên ông lựa chọn đến là Khu di tích Nhà tù Hỏa Lò, nơi mà cha ông đã phải ở lại đây 5 năm trong đội hình của “những phi công mặc áo ngủ”, như cách gọi hài hước của chính họ chỉ những tù binh phi công Mỹ. “Tôi đã sững người và gần như bật khóc khi nhìn thấy trong khu trưng bày bức hình cha tôi đang nhận bưu phẩm từ Mỹ gửi sang”. Thomas Eugene Wilber hoàn toàn bất ngờ bởi bấy nhiêu năm trôi qua, khi cuộc chiến tồi tệ của Mỹ đã kết thúc tại Việt Nam từ rất lâu rồi mà ở bên kia bán cầu xa xôi, ông không hề hay biết, khoảnh khắc cha ông lần giờ gói bưu phẩm do chính ông, khi đó mới còn là một cậu bé nhớ thương cha dằng dặc, đóng gói gửi đi, đã được ống kính của các phóng viên Việt Nam ghi lại. Gói bưu phẩm ấy, mãi giờ vẫn còn vẹn nguyên trong ký ức đầy yêu thương của ông, gồm một ít kẹo cao su, một bộ quần áo chống lạnh và mấy tấm hình gia đình. Sở dĩ, ông kể, mấy mẹ con ông quyết định gửi bộ quần áo ấy cho cha vì “nghe đâu mùa đông Hà Nội rất lạnh”. Ngọt ngào, ấm áp, yêu thương, tất cả những xúc cảm tưởng như vô hình ấy đã được người vợ trẻ và đứa con trai còn đang ở độ tuổi thiếu niên, gói ghém, chất chứa trong những đồ vật hữu hình.
Trung tá Walter Eugene Wilber nhận quà của gia đình từ Mỹ gửi sang Trại giam Hỏa Lò, năm 1972
Cha ông, con trai của một gia đình nông dân bình thường ở nước Mỹ, đã đeo đuổi giấc mơ trở thành phi công từ nhỏ khi có người nói rằng, cậu bé này có khả năng lái máy bay (!).
18 tuổi, giấc mơ ấy trở thành hiện thực. Cha ông trở thành phi công phục vụ trong lực lượng hải quân Hoa Kỳ.
Ngày 16-6-1968, trong chuyến bay định mệnh đến dải đất hình chữ S để tham chiến, máy bay do cha ông và một người đồng đội nữa – ông Bernard – điều khiển đã bị bắn hạ ở vùng đất Thanh Tiên, Thanh Chương, tỉnh Nghệ An.
Cha ông, may mắn bung được dù, tiếp đất nhưng đã bị các lực lượng dân quân địa phương bắt sống và bị đưa về giam giữ tại Hỏa Lò ngay sau đó. Để rồi, sau 5 năm sống cuộc sống của những “phi công mặc áo ngủ” ở “Hilton Hà Nội” – như cách gọi tên Nhà tù Hỏa Lò một cách hài hước mà chua chát của các tù binh phi công Mỹ - cha ông mới được đoàn tụ với gia đình. Trong đợt trao trả tù binh phi công Mỹ đầu tiên đã có tên cha ông. Thomas Eugene Wilber kể, “ với gia đình tôi, đó là một ngày vui” và “chúng tôi thở phào nhẹ nhõm khi cuối cùng cuộc chiến tồi tệ của Mỹ rồi cũng đã kết thúc, cha tôi được trở về cùng với mẹ con tôi”.
Hạnh phúc của gia đình ông, trớ trêu thay, lại là bi kịch của nước Mỹ, bi kịch của bên chiến bại.
(còn tiếp)
Đặng Huyền