Lần cuối cùng Thượng nghị sĩ John Sidney McCain, đến thăm Di tích lịch sử Nhà tù Hỏa Lò vào ngày 31/5/2017 trước khi ông phát hiện ra căn bệnh ung thư của mình và qua đời ở tuổi 81. Nhiều lần trở lại thăm Nhà tù Hoả Lò, nơi ông đã trải qua 5 năm rưỡi cuộc đời với nhiều duyên nợ trên mảnh đất hình chữ S này.
Chủ tịch Ủy ban Quân vụ Thượng viện Hoa Kỳ John Sidney McCain và đoàn Ủy ban Quân vụ Thượng viện thăm Di tích lịch sử Nhà tù Hỏa Lò, ngày 31/5/2017
John Sidney Mc.Cain sinh năm 1936 tại căn cứ không quân Coco Solo trong vùng kênh đào Panama. Cha và ông nội của John Mc.Cain đều là Đô đốc Hải quân Hoa Kỳ. Ngày 02/3/1965, Mỹ tiến hành chiến dịch Sấm Rền (Rolling Thunder) nhằm chặn các tuyến đường vận tải ở miền Bắc và các đường chuyển quân, viện trợ vào miền Nam. Tháng 7/1966, chiến dịch Sấm Rền đã được mở rộng mục tiêu sang cả các kho đạn và các cơ sở trữ dầu của miền Bắc. John Mc.Cain đã thực hiện 23 lần bay trên bầu trời miền bắc Việt Nam. Trong chuyến ném bom xuống Nhà máy điện Yên Phụ, ngày 26/10/1967, chiếc A-4E Skyhawk đã bị bộ đội Phòng không Việt Nam bắn rơi.
j
John Sidney McCain (đứng bên phải) cùng đồng đội
trong lực lượng Không lực Hải quân
John Sidney McCain gần như bị chết đuối khi nhảy dù, rơi xuống hồ Trúc Bạch và bị thương nặng. Ông Lê Trần Lụa và Mai Văn Ổn là những người đầu tiên bơi ra giữa hồ vớt phi công này lên. Bà Nguyễn Thị Thanh, nhân viên y tế sơ cứu đầu tiên cho John Sidney McCain chia sẻ: "Hôm đó, quãng 9 giờ sáng, tôi đang ở trạm y tế tại 180 Quán Thánh, có tiếng còi báo động, tất cả phải xuống hầm vì có đoàn phi cơ địch xâm phạm bầu trời Hà Nội. Khoảng ba mươi phút sau khi tôi trở lại vị trí làm việc, có tiếng reo hò: "Có phi công địch bị bắn rơi xuống Hồ Trúc Bạch...!". Mặt anh ta xám ngoét, tay chân cứng đơ, nhưng tôi sờ mạch vẫn còn tốt lắm. Tôi cho uống ba thìa thuốc, anh ta vẫn tóp tép được. Sau một số động tác cơ bản về sơ cứu y tế, anh ta bắt đầu hồi hồi. Trước khi chuyển anh ta lên tuyến trên, tôi cẩn thận buộc tay anh ta vào băng ca vì sợ anh ta giãy giụa gây thương làm đau thêm". Sau đó, ông được chuyển tới Viện Quân y 108 để điều trị.
Quân và dân Hà Nội cứu Thiếu tá Hải quân John Sidney McCain
khi nhảy dù rơi xuống Hồ Trúc Bạch, Hà Nội, ngày 26/10/1967
Khi sức khỏe ổn định, John Sidney McCain được chuyển về Trại giam Hoả Lò - “Khách sạn Hilton - Hà Nội”. Theo lời kể của ông Nguyễn Tiến Trần, cán bộ quản giáo, người chịu trách nhiệm bảo vệ John McCain cho biết: "Chúng tôi đã cứu sống ông ta, chữa trị cho ông ta bằng những loại thuốc quý hiếm mà chúng tôi cũng không có để chữa các vết thương cho mình…. Trong Trại giam Hỏa Lò, phòng giam của John McCain có một cái giường nhỏ, một cái giỏ có nắp đậy. Đèn bật 24/24h, vì ông ta sợ muỗi. Ông ta nhận được hàng đống thư, dĩ nhiên bị chúng tôi kiểm soát, có bàn chải và kem đánh răng riêng, báo Vietnam Courier, được tắm, được đi dạo ngoài trời 45 phút mỗi sáng, được nghe đài những bài hát cách mạng cũng như những bài hát tiếng Pháp và nhạc của Louis Armstrong".
Bác sỹ Quân y Việt Nam điều trị cho Thiếu tá Hải quân John Sidney McCain
Cuối năm 1972 đầu năm 1973, Hà Nội trải qua 12 ngày đêm bị ném bom dữ dội. John Sidney McCain đã được đưa đến Đức Giang, ngoại thành Hà Nội để tận mắt chứng kiến cảnh đổ nát và chết chóc do không lực Hoa Kỳ gây ra. Những mất mát của người dân Việt Nam đã giúp McCain hiểu rõ hơn về cuộc chiến tranh đang diễn ra tại đây và cũng khiến ông nặng lòng hơn với đất nước này những năm về sau.
Hiệp định Paris về chấm dứt chiến tranh lập lại hòa bình ở Việt Nam được ký kết, sáng ngày 14/03/1973, John Mc.Cain cùng những phi công Mỹ khác được trao trả tại sân bay Gia Lâm, Hà Nội.
John Sidney McCain (hàng đầu bên phải) trước giờ trao trả tại Sân bay Gia Lâm, Hà Nội, ngày 14/3/1973
Sau khi từ Việt Nam trở về, John Sidney McCain tiếp tục phục vụ trong Hải quân Hoa Kỳ đến năm 1981, McCain tham gia chính trường. Năm 1982, ông được bầu vào Hạ viện. Năm 1986, được bầu vào Thượng viện. Với vị trí của mình trong Thượng viện Hoa Kỳ, John Sidney McCain đã đưa ra nhiều quyết định quan trọng ủng hộ Việt Nam cũng như mối quan hệ hữu nghị Việt Nam - Hoa Kỳ như: Sự kiện bình thường hoá quan hệ hai nước vào năm 1995, Nghị quyết hủy bỏ Chương trình giám sát cá da trơn của Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ chống bán phá giá đối với Việt Nam, và những hành động góp phần xoá bỏ lệnh cấm vận vũ khí mà Mỹ đã áp đặt lên Việt Nam.
Thượng nghị sĩ John Sidney McCain từng hai lần tranh cử Tổng thống Hòa Kỳ vào các năm 2000 và 2008. Ông đã nhiều lần trở lại thăm Nhà tù Hoả Lò, nơi ông đã trải qua 5 năm rưỡi cuộc đời với nhiều duyên nợ trên mảnh đất hình chữ S này.
Lại Thị Minh Thu, Phòng Giáo dục - Truyền thông
Ảnh tư liệu: Di tích lịch sử Nhà tù Hoả Lò