Hướng tới kỷ niệm 64 năm Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954 - 10/10/2018), Ban Quản lý Di tích Nhà tù Hỏa Lò tổ chức Trưng bày chuyên đề “Hà Nội - Ngày trở về” vào ngày 5/10/2018.
Nhiều tư liệu, hiện vật, hình ảnh được thể hiện tại trưng bày “Hà Nội - Ngày trở về” sẽ giúp người xem hiểu hơn về ký ức một thời hào hùng của quân và dân Hà Nội. Trong số đó, có bức ảnh chụp khoảnh khắc chiến sĩ quyết tử hiên ngang cầm bom ba càng đón đánh địch tại Hà Nội vào mùa Đông năm 1946 - đã trở thành một biểu tượng của thủ đô kháng chiến quật cường. Nhưng không nhiều người biết về tác giả của bức ảnh nổi tiếng và câu chuyện kể về người chiến sỹ quyết tử anh hùng.
Nghệ sỹ nhiếp ảnh Nguyễn Bá Khoản chính là tác giả của bức ảnh trên, ông sinh ngày 3/7/1917 trong gia đình làm nghề mộc ở làng Liễu Viên, xã Nghiêm Xuyên, huyện Thường Tín, tỉnh Hà Tây (nay thuộc thành phố Hà Nội). Trong một lần sinh nhật, ông đã nhận được món quà là chiếc máy ảnh, do người cha thân yêu của mình tặng cho và từ đó nghiệp ảnh đã theo ông đến cuối cuộc đời.
Dùng chữ “cơ duyên” sẽ không chính xác nếu nói về những bức ảnh độc đáo và độc nhất của nghệ sỹ Nguyễn Bá Khoản ghi lại những sự kiện, con người lịch sử thời ông sống và bấm máy. Hơn cả “cơ duyên”, đó là sự chủ động lựa chọn và dấn thân của người nghệ sĩ - chiến sĩ Nguyễn Bá Khoản cầm chắc máy ảnh và say mê chụp lại những khoảnh khắc trong lịch sử của Thủ đô và đất nước.
Nghệ sỹ nhiếp ảnh Nguyễn Bá Khoản
Mùa Đông năm 1946, giữa lòng Liên khu I, người lính Nguyễn Bá Khoản tay súng, tay máy, hòa vào cuộc chiến đấu 60 ngày đêm anh dũng của Trung đoàn Thủ đô, để có các bức ảnh đã đi vào lịch sử sau này như: Các chiến sĩ làm lễ tuyên thệ quyết tử để bảo vệ thủ đô Hà Nội; Quyết tử quân thề “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”; Chiến sĩ quyết tử bám trụ nội thành vừa ăn ngô rang vừa phục kích địch trong hầm tác chiến... và đặc biệt là bức ảnh Quyết tử quân dùng bom ba càng đánh xe tăng địch.
Người chiến sỹ quyết tử trong bức ảnh đặc biệt đó chính là chiến sĩ Trần Thành (tên thật là Nguyễn Văn Thiềng), sinh năm 1927. Anh tham gia cách mạng từ năm 1944, là đoàn viên Thanh niên cứu quốc Hoàng Diệu. Cách mạng Tháng Tám thành công, Trần Thành chuyển sang tự vệ chiến đấu. Tháng 11/1945, anh được Xứ ủy Bắc Kỳ cử đi học tại trường Quân chính Bắc Sơn, tỉnh Bắc Giang. Tháng 10/1946, sau khi hoàn thành khóa huấn luyện tại trường Quân chính Bắc Sơn, Trần Thành được biên chế về tiểu đoàn 212 mặt trận Hà Nội. Tiểu đoàn 212 do đồng chí Lê Quảng Ba chỉ huy có nhiệm vụ bảo vệ cơ quan Trung ương. Trần Thành được bổ nhiệm làm trung đội trưởng, chỉ huy trung đội bảo vệ Bộ Tổng tham mưu (nay là số nhà 18, phố Nguyễn Du, Hà Nội), nơi ra đời nhiều kế hoạch tác chiến và cũng là nơi phân phối vũ khí cho các lực lượng vũ trang Hà Nội.
Ngày 23/12/1946, thực dân Pháp cho xe tăng theo đường Bà Triệu tiến đánh trụ sở Bộ Tổng tham mưu của ta, chúng huy động một lực lượng lớn, có xe tăng yểm trợ. Trung đội do anh Trần Thành chỉ huy được giao nhiệm vụ chặn đánh địch, bẻ gãy nhiều đợt tiến công, tiêu diệt sinh lực địch và phương tiện chiến tranh của chúng, giữ vững được cơ quan và bảo đảm an toàn cho một số lớn thương binh của ta đang còn mắc kẹt lại. Riêng anh Trần Thành đã dùng bom ba càng đánh hỏng một xe tăng địch ở ngã tư Bà Triệu - Trần Quốc Toản. Cuối cùng, địch phải rút chạy.
Nhưng ngay chiều hôm đó, thực dân Pháp bố trí một lực lượng đông hơn, có xe tăng làm lực lượng xung kích, đánh thẳng vào trận địa quân ta. Cuộc chiến đấu không cân sức diễn ra rất gay go. Trong giờ phút vô cùng hiểm nguy đó, để chặn địch, anh Trần Thành không ngần ngại, ôm bom ba càng lao nhanh vào xe tăng địch nhưng bom không nổ. Lính Pháp trên xe tăng liên tiếp bắn về phía anh. Nghệ sỹ Nguyễn Bá Khoản đã chớp được khoảnh khắp lịch sử đó trước khi cảm tử quân Trần Thành anh dũng hy sinh.Thi hài của anh Trần Thành được chôn cất cẩn thận ngay tại sân sau của Bộ Tổng tham mưu.
Bức ảnh chiến sỹ quyết tử Thủ đô dùng bom ba càng sẵn sàng tiêu diệt xe tăng địch
Trong số rất nhiều những hình ảnh được sử dụng tại trưng bày chuyên đề “Hà Nội - Ngày trở về”, bức ảnh lịch sử chiến sỹ quyết tử Thủ đô dùng bom ba càng sẵn sàng tiêu diệt xe tăng địch của nghệ sỹ nhiếp ảnh Nguyễn Bá Khoản mãi là niềm tự hào của nhiều thế hệ người Hà Nội. Bức ảnh đặc biệt này cũng như là một câu chuyện lịch sử, giáo dục thế hệ hôm nay ghi nhớ, biết ơn những chiến sỹ đã anh dũng hy sinh vì nền độc lập, tự do của dân tộc, vì sự toàn vẹn của Thủ đô Hà Nội - Thủ đô anh hùng - Thủ đô hòa bình.
Tượng đài Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh tại vườn hoa Hàng Đậu, Hà Nội
Hoàng Thúy Hạnh, phòng Giáo dục - Truyền thông
Tổng hợp và biên soạn